Cuộc chiến chống gian lận xuất xứ và những vấn đề đặt ra

Với chức năng quản lý nhà nước về hải quan, cơ quan Hải quan đã phát hiện không ít vướng mắc, bất cập liên quan đến câu chuyện ghi xuất xứ, khai báo xuất xứ đối với hàng hóa xuất khẩu và đã kiến nghị với cơ quan chức năng. Báo Hải quan phỏng vấn ông Âu Anh Tuấn (ảnh), Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan (Tổng cục Hải quan) và ghi nhận một số ý kiến của cơ quan quản lý, doanh nghiệp để có thông tin cụ thể hơn về vấn đề này.

Thưa ông, ngoài những câu chuyện hàng nước ngoài “đội lốt” Made in Vietnam được phát hiện vừa qua, cơ quan Hải quan còn nhận thấy những vướng mắc, bất cập gì liên quan đến xuất xứ hàng hóa đối với hàng xuất khẩu?

- Ngoài các vụ việc vi phạm đã được phát hiện, xử lý, qua quá trình thực thi chính sách quản lý liên quan đến lĩnh vực xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa, Tổng cục Hải quan đã phát hiện các bất cập liên quan đến ghi xuất xứ trên hàng hóa/bao bì hàng hóa và khai xuất xứ hàng hóa trên tờ khai hải quan xuất khẩu trong trường hợp hàng hóa xuất khẩu không đáp ứng quy tắc xuất xứ Việt Nam theo quy định tại Thông tư 05/2018/TT-BCT của Bộ Công Thương.

Cụ thể, việc xác định quy tắc xuất xứ đối với hàng hóa xuất khẩu, đặc biệt hàng hóa xuất khẩu để được mang xuất xứ Việt Nam (Made in Vietnam) cần phải đáp ứng quy tắc xuất xứ theo đúng qui định tại Nghị định số 31/2018/NĐ-CP ngày 8/3/2018 của Chính phủ và Thông tư số 05/2018/TT-BCT ngày 3/4/2018 của Bộ Công Thương. Theo đó, hàm lượng giá trị gia tăng trên sản phẩm (LVC) phải đạt 30% trở lên hoặc thực hiện chuyển đổi mã số hàng hóa theo cấp độ 2 số, 04 số hoặc 06 số so với mã số HS của nguyên liệu đầu vào không có xuất xứ. Như vậy, cần phải căn cứ theo hoạt động sản xuất, gia công, chế biến cụ thể tại doanh nghiệp.

Ví dụ: doanh nghiệp nhập khẩu chân gà từ Brazil, Nhật Bản, Hàn Quốc... về gia công, sản xuất xuất khẩu; các công đoạn sản xuất gồm: làm sạch, cắt mỏng, tẩm ướp gia vi, đóng gói (hút chân không), sau đó xuất khẩu. Hay doanh nghiệp nhập khẩu cá hồi, cá saba nguyên con có xuất xứ từ Na Uy, Chile, Đan Mạch... và sản xuất sản phẩm là cá hồi, cá basa cắt lát, cắt miếng xuất khẩu sang các thị trường như: Nhật Bản, Đài Loan…Trường hợp khác, doanh nghiệp nhập khẩu bán thành phẩm (ví dụ áo đã cắt sẵn), sau đó may thành áo thành phẩm xuất khẩu.

Theo quan điểm của Tổng cục Hải quan, các trường hợp nêu trên là gia công đơn giản theo quy định tại khoản 6 Điều 9 Nghị định 31/2018/NĐ-CP. Do đó, khi xuất khẩu doanh nghiệp không được khai hàng hóa có xuất  xứ Việt Nam.

Tuy nhiên, qua rà soát, cơ quan Hải quan nhận thấy hiện nay chưa có văn bản quy phạm pháp luật quy định cụ thể nội dung ghi xuất xứ trên bao bì/hàng hóa xuất khẩu cũng như thể hiện thông tin về xuất xứ hàng hóa thế nào?

- Với việc ghi xuất xứ hàng hóa là bán thành phẩm theo yêu cầu của đối tác gia công nước ngoài, thực tế có doanh nghiệp Việt Nam ký hợp đồng gia cộng hoặc sản xuất xuất khẩu sản phẩm mũ giày với đối tác là công ty mẹ tại Nhật Bản. Theo yêu cầu của đối tác, doanh nghiệp Việt Nam gia công, sản xuất sản phẩm mũ giày và in dòng chữ “Made in Japan” trên sản phẩm xuất khẩu sang Nhật Bản để tiếp tục sản xuất giày.

Tuy nhiên, việc in sẵn dòng chữ “Made in Japan” như nêu trên chưa có hướng dẫn cụ thể tại văn bản quy phạm pháp luật. Trường hợp này, nếu hàng hóa đáp ứng quy tắc xuất xứ theo quy định thì doanh nghiệp sẽ khai xuất xứ Việt Nam trên tờ khai xuất khẩu…

Từ những vướng mắc, bất cập nêu trên đã được Tổng cục Hải quan có văn đề nghị Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ cho ý kiến hướng dẫn từ cuối năm 2019. Hiện nay, Bộ Công Thương đã tiếp thu, chủ trì soạn thảo văn bản lấy ý kiến các bộ, ngành liên quan để có hướng dẫn cụ thể nội dung này.

Trong khi các bộ chưa có hướng dẫn cụ thể, vậy, với những trường hợp trên, Tổng cục Hải quan có hướng dẫn thế nào đối với các cục hải quan tỉnh, thành phố và doanh nghiệp, thưa ông?

- Nội dung ghi nhãn, xuất xứ thuộc chức năng, nhiệm vụ của Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ. Trong khi các bộ chức năng chưa ban hành văn bản hướng dẫn cách ghi xuất xứ, ghi nhãn trên hàng hóa/bao bì hàng hóa xuất khẩu dẫn đến việc cả cơ quan Hải quan và doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện, đặc biệt trong việc điều tra, xác minh, làm rõ những trường hợp có dấu hiệu vi phạm về xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa. Mặt khác, trong bối cảnh cuộc chiến tranh thương mại Mỹ - Trung Quốc có tác động rất lớn đến nền kinh tế Việt Nam. Dự báo hàng hóa từ các nước bị áp mức thuế suất cao có khả năng sẽ tìm cách chuyển tải bất hợp pháp vào Việt Nam, giả mạo xuất xứ Việt Nam sau đó xuất khẩu vào các thị trường lớn để lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại. Hành vi này dẫn đến nguy cơ hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam bị các nước điều tra, áp thuế chống bán phá giá, thuế tự vệ, thuế trợ cấp, gây thiệt hại cho các nhà sản xuất Việt Nam, làm mất uy tín trên thị trường quốc tế hoặc bị hạn chế xuất khẩu vào các thị trường này.

Mặc dù không có thẩm quyền ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể về cách ghi xuất xứ, ghi nhãn trên hàng hóa/bao bì hàng hóa, nhưng qua việc kiểm tra, hướng dẫn nghiệp vụ tại một số cục hải quan địa phương, Tổng cục Hải quan khuyến cáo các đơn vị thực hiện thu thập, phân tích thông tin, thực hiện điều tra, xác minh, làm rõ đối với các trường hợp có dấu hiệu nghi vấn gian lận, giả mạo xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp hàng hóa. Trường hợp phát hiện hàng hóa xuất khẩu không đáp ứng quy tắc xuất xứ thì xử lý theo quy định. Đối với các trường hợp khác thì khuyến cáo doanh nghiệp không ghi xuất xứ Việt Nam (Made in Vietnam) trên hàng hóa/bao bì hàng hóa nếu hàng hóa không đáp ứng quy tắc xuất xứ theo quy định mà chỉ nên ghi cụm từ “Lắp ráp tại Việt Nam”; “Hoàn tất tại Việt Nam” hoặc “Lắp ráp bởi tên Công ty/Tập đoàn” hoặc “Chế biến bởi Công ty/Tập đoàn” hoặc “Sản phẩm của Công ty/Tập đoàn.

Như ông đề cập ở trên, Bộ Công Thương đang xây dựng văn bản hướng dẫn về xác định xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, Tổng cục Hải quan có góp ý cụ thể nào liên quan đến vấn đề này không, thưa ông?

- Hiện nay, Cục Giám sát quản lý về hải quan đã trình lãnh đạo Tổng cục Hải quan, lãnh đạo Bộ Tài chính nội dung góp ý theo đề nghị của Bộ Công Thương. Theo đó, đề nghị cách thể hiện xuất xứ, ghi nhãn trên hàng hóa/bao bì hàng hóa thực hiện như sau:

Trường hợp hàng hóa xuất khẩu đáp ứng tiêu chí xuất xứ Việt Nam theo quy định tại Nghị định số 31/2018/NĐ-CP ngày 8/3/2018 của Chính phủ quy định chi tiết Luật quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa và Thông tư số 05/2018/TT-BCT ngày 3/4/2018 của Bộ Công Thương quy định về xuất xứ hàng hóa hoặc xác định trước xuất xứ hàng hóa đáp ứng quy tắc xuất xứ Việt Nam thì trên hàng hóa, bao bì hàng hóa xuất khẩu ghi các cụm từ “Origin: Vietnam”; “Made in Vietnam”; “Produced in Vietnam”; “Product of Vietnam”.

Trường hợp hàng hóa xuất khẩu không đáp ứng tiêu chí xuất xứ Việt Nam theo quy định tại Nghị định số 31/2018/NĐ-CP và Thông tư số 05/2018/TT-BCT hoặc xác định trước xuất xứ không đáp ứng quy tắc xuất xứ Việt Nam thì trên hàng hóa, bao bì không được ghi các cụm từ nêu trên “Origin Vietnam”; “Made in Vietnam”; “Producted in Vietnam”; “Products of Vietnam”.Trường hợp này, thương nhân mà phải ghi các cụm từ như “Lắp ráp tại Việt Nam”; “Hoàn tất tại Việt Nam” hoặc “Lắp ráp bởi tên Công ty/Tập đoàn” hoặc “Chế biến bởi Công ty/Tập đoàn” hoặc “Sản phẩm của Công ty/Tập đoàn.

Ngoài ra, Tổng cục Hải quan cũng góp ý cụ thể về cách thức khai xuất xứ trên tờ khai hải quan xuất khẩu; tiêu chí xuất xứ trên tờ khai hải quan; việc kiểm tra, giám sát, kiểm soát xác định xuất xứ hàng hóa xuất khẩu khẩu và công tác phối hợp giữa các cơ quan liên quan để chống gian lận xuất xứ…

Chúng tôi mong muốn Bộ Công Thương và các bộ, ngành chức năng liên quan sớm có văn bản hướng dẫn cụ thể về vấn đề xuất xứ hàng hóa để việc áp dụng trong thực tiễn được thuận lợi, hiệu quả tránh việc hàng hóa nước ngoài “đội lốt” hàng Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh nước ta đã và đang tham gia nhiều FTA thế hệ mới với những quy định rất chặt chẽ về vấn đề xuất xứ hàng hóa.

Trân trọng cảm ơn ông!

Nguồn: Hải quan Online